De gedachte van het bevolkingsmechanisme berust op de veronderstelling dat een stijging van de reële inkomens eerst een bevolkingstoename veroorzaakt, totdat een overschot aan arbeidskrachten de tegengestelde beweging oproept: een daling van de reële inkomens, die gepaard gaat met een afnemende bevolkingsgroei of zelfs een daling van het inwonertal.
