1900: De dynamo en de maagd

In 1871 moeten de Fransen toezien hoe keizer Napoleon III gevangen genomen wordt door de Duitsers en gedwongen wordt om af te treden. De Duitse keizer Wilhelm I wordt gekroond in de spiegelzaal van Versailles. Elzas-Lotharingen moet aan Duitsland worden teruggegeven. De bevolking van Parijs was in opstand gekomen tegen het zwakke Vichy bewind.

De wereldtentoonstelling in Parijs

112 hectare, 50 miljoen bezoekers, 60.000 bezoekers per uur, 5 maanden

Franstalige documentaire over Parijs rond 1900 met authentieke opnames | Muziek | ‘Montmartre Can Can (Solo Piano Version)’ van After In Paris

La parisienne van Paul Moreau-Vauthier, een gipsen beeld van een eigentijdse parisienne boven op de toegangspoort van de wereldtentoonstelling. Een breuk met de klassieke afbeelding van vrouwen als abstracties van aard, deugd of waarde.

De dynamo’s die de energie leverden voor het ‘attractiepark’ en bijvoorbeeld grote zoeklichten (3 miljoen kaarsen per licht), wekten enorme indruk op de Duitse onderwijzer Jean Sauvage “Als deze krachten worden ontketend, zullen ze nietige mensen als losse atomen wegblazen” en de Amerikaanse schrijver Henry Adams “Een symbool van de oneindigheid, het maakt de aarde klein.”

Dreyfus affaire (1894)

Joodse kapitein, uit de Elzas, ten onrechte beschuldigd van spionage. Het splijtte de Franse ziel.

De Dreyfus-affaire zou totaal twaalf jaar duren. In het najaar van 1894 had de Franse contraspionage een met de hand geschreven doch niet ondertekend document in handen gekregen, gericht aan de Duitse militaire attaché in Parijs Von Schwarzkoppen, dat Franse militaire geheimen bevatte. Ruim twintig jaar na de Frans-Duitse oorlog van 1870-’71 was de afkeer van Frankrijk tegen Duitsland nog zeer fel en het verschaffen van Franse militaire geheimen aan de aartsvijand Duitsland weinig minder dan een doodzonde.

Het document, gewoonlijk aangeduid met het Franse woord le bordereau, was kennelijk afkomstig van iemand die verbonden was aan of toegang had tot de Franse Generale Staf. Al spoedig viel de verdenking op de toen 34-jarige kapitein Alfred Dreyfus, van Joodse afkomst en bovendien in de door beide landen betwiste Elzas geboren. Zijn handschrift vertoonde inderdaad enige, doch geen volledige, overeenkomst met dat van de schrijver van het bordereau. Dreyfus, genie-officier, sinds enkele jaren bij de Generale Staf geplaatst en daar de enige Jood, was bij vele van zijn mede-officieren niet populair, hoewel hij zeer geassimileerd was en weinig belangstelling had voor het Jodendom.

Het proces van Dreyfus voor de krijgsraad in Parijs, achter gesloten deuren, was in juridisch opzicht zeer gebrekkig. Dreyfus zelf hield steeds zijn onschuld vol. Men maakte echter gebruik van documenten die later vervalst bleken te zijn en die waren verstrekt door het toenmalige hoofd van de Franse Inlichtingendienst. Dreyfus werd op 5 januari 1895 schuldig verklaard aan hoogverraad, gedegradeerd, waarbij de officiersepauletten van de schouders van zijn uniform werden gescheurd, en veroordeeld tot levenslange ballingschap op het Duivelseiland voor de kust van Frans-Guyana.

Het ging intussen in Frankrijk reeds lang niet meer alleen om de vraag of Dreyfus al dan niet schuldig was. De zaak verdeelde de Franse maatschappij in twee kampen, geleid respectievelijk door de Ligue des Droits de l’Homme (Liga voor de Mensenrechten) en de Ligue de la Patrie Française, die vond dat het lot van een enkele man en nog wel een Jood, niet een dergelijke opschudding in de Franse maatschappij wettigde. Indirect leidde de Dreyfus-affaire ook tot de officieel in Frankrijk ingevoerde scheiding tussen kerk en staat.

De geassimileerde Weense journalist van Joodse huize Theodor Herzl woonde voor het Weense blad Neue Freie Presse in Parijs in 1894 het proces tegen Dreyfus bij. Hij was zo geschokt, ook door de heftige uitingen van antisemitisme in wat hij tot dusverre als het land van de Franse Revolutie en van Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap had beschouwd, dat hij tot de conclusie kwam dat het Joodse vraagstuk alleen kon worden opgelost door de stichting van een Joodse staat. Dus schreef hij reeds in 18 februari 1896 zijn brochure Der Judenstaat en riep hij in augustus 1897 in Bazel een congres bijeen waarop de Zionistische Wereldorganisatie werd opgericht. Dit zou vijftig jaar later leiden tot de stichting van de Staat Israël. De publicatie van Der Judenstaat en het Eerste Zionisten Congres gingen aan J’Accuse vooraf.
Bron: Trouw

Tegenstanders van Alfred Dreyfus haatten hem vanwege:

• Joods zijn: Edouard Drumont (1844-1917) in La France Juive (1886): Alles komt door de Joden en alles gaat naar de joden.
• Dreyfuss was als Jood geknipt voor allerlei complot theorieën van buitenlanders en het grootkapitaal dat al geassocieerd werd met joden.
• Komt uit Elzas, in Duitse handen nadat Napoleon III was verslagen in 1871, dus van twijfelachtige loyaliteit
• Als officier stond hij voor mannelijkheid, zijn ‘verraad’ was een verraad van mannelijke waarden. En als de Franse man niet langer in staat was om voldoende kinderen te verwekken dan was de kern van de Franse grootheid en viriliteit, de militaire kaste aangetast.

”Dreyfusards”: linkse intellectuelen, republikeinen, socialisten, kunstenaars en progressieve journalisten.

De Anti-dreyfusards waren te vinden in rechtse militaire kringen, maar ook een deel van de rooms-katholieke Kerk, de Action Française, de monarchisten, de conservatieven en de rechtse republikeinen waren tegen een nieuw proces. De Anti-dreyfusards waren over het algemeen antisemieten.

Vermeende oorzaken van de nationale neergang – René Gonnard

• het stadsleven,
• een algeheel pessimisme
• de decadente oververfijning van de middenklasse
• andere kenmerken van het moderne leven vooral in de ‘mensen verslindende’ steden. Emile Zola: “Mijn roman [le figaro, over twee stellen, een egoïstisch stads stel dat alles investeert in hun ene kind, dat sterft, en een plattelandsstel dat kiest voor een eenvoudig bestaan en een hele schare kinderen in liefde opvoedt] zal een enorm fresco worden dat toont hoe een stad als Parijs vitale levenscellen doodt, levende wezens verslindt, abortussen genereert om te worden wat hij is, het toonbeeld van het leven van morgen.”

Er heerst een weemoedig verlangen naar het verleden en verzet tegen het nieuwe. President Loubert wordt de weg versperd door een conservatieve kunstcriticus als hij richting een tentoonstellin van de ‘radicalen’ loopt. De ‘schande van Frankrijk’ bestaat uit werken van Pablo Picasso, Georges Seurat, Paul Gauguin, Camille Pissarro, Edouard Manet, Claude Monet en Paul Cézanne, ontaarde kunst avant la lettre.
Marcel Proust schrijft zijn À la recherche du temps perdu, en Eugène Atget fotografeert heel Parijs in de veronderstelling dat die stad snel tot het verleden zal behoren. Overal in Europa verschijnen boeken waarin de neergang van een wereld vol energie (mannelijkheid) en vertrouwen wordt geanalyseerd. Grootse families die hun einde naderen, gecorrumpeerde oude adel, mannen verlamd door gedachten over lichamelijke kwalen, en tegelijkertijd de opkomst van een generatie van gehaaide sociale tijgers

• Robert Musil – Der mannn ohne eigenschaften
• Rainer Maria Rilke – Aufzeichnungen des Malte Laurids Brigge
• Thomas Mann – Buddenbrooks en Der Zauberberg
• Stijn Streuvels – De Vlaschaard
• Miguel de Unamuno – De man in de mist
• Maksim Gorki – Kleine luiden

Eén van de eerste social wetenschappers Émile Durkheim kiest zelfmoord als thema voor een van zijn grote onderzoeken omdat hij dat symptomatisch acht voor de samenleving.

Het decadente estheticisme van het fin de siecle van Wilde, Huysmans, of de jonge Barrès was gebaseerd op de verveling van welgestelde zonen die zich amuseerden door te rebelleren tegen puriteinse moraal en dienstbaaheid aan de publieke zaak.
Blom

Ik ben een zenuwpatient. Dat is mijn beroep en mijn lot.
een personage van Heinrich Mann

het Westen was tot dusver gedreven door de kracht van vrouwelijke creativiteit, ooit gesymboliseerd door de kracht van seks, de afschrikwekkende aantrekkingskracht van Venus, en geneutraliseerd door het Christendom in de gedaante van de maagd Maria. Die overgang van een heidense, seksuele kracht naar een christelijke en uiteindelijk moderne staat van vrouwelijkheid heeft de cultuur van haar vitaliteit beroofd.
Henry Adams in zijn autobiografie

La Parisienne

Het beeld werd na de wereldtentoonstelling gesloopt.

Misschien was ze niet allegorisch genoeg. Net als Dreyfus woelde die enorme, zelfverzekerde, eigentijdse vrouw die de bezoekers begroette diepgewortelde sociale angsten los. Ze was te echt, te sterk, te verontrustend.
Blom

De Commune van Parijs (1871)

Op het moment dat de opstand in Parijs uitbrak resideerde de legitieme Franse regering in Versailles, na tijdens de Frans-Duitse Oorlog in ballingschap in Tours en Bordeaux gevestigd te zijn geweest. Het leiderschap van de Commune was democratisch gekozen op 26 maart en werd geïnstalleerd op 28 maart.

In de dagen dat de Commune de stad regeerde werden ingrijpende hervormingen doorgevoerd: zo werd het leger vervangen door een nationale garde van burgers, kerk en staat werden gescheiden, en de middenstand werd gesteund door kwijtschelding van schulden. In de beweging waren uiteenlopende groepen revolutionairen actief, waaronder anarchisten, marxisten, blanquisten en republikeinse liberalen.

De Commune vond haar einde in de semaine sanglante (Bloedige week) van 21-28 mei 1871, waarin de revolutie van de Parijzenaars bloedig werd onderdrukt door het Franse regeringsleger. In de strijd en tijdens de daaropvolgende massa-executies werden ongeveer 30.000 mensen gedood en rond de 40.000 gevangengenomen.
Bron: wikipedia

Samenvatting van Achille van den Branden

De wereldtentoonstelling in Parijs: handelsbeurs, wetenschappelijk congres en gigantisch kermisterrein. “Frankrijk nog altijd meest vooraanstaande land ter wereld.” Nationale paviljoens: pastiches op historische bouwstijlen. De nieuwe eeuw was onzeker voor veel Fransen: oorlog tegen Duitsland verloren, Elzas-Lotharingen verloren, Napoleon III gedwongen tot troonsafstand, Frans leger verslagen, Commune bloedig neergeslagen, opkomst van nieuw Duits rijk en de kroning van Wilhelm I in de Spiegelzaal van Versailles, Dreyfus-affaire in 1894. Londen financiële hart van de wereld. Duitse wetenschappers en ingenieurs lopen voorop. Anders dan elders in Europa stagnatie van de bevolkingsgroei in Frankrijk. Antisemitisme gemeengoed onder nationalisten en conservatieven – een vlag waaronder katholieken en republikeinse atheïsten elkaar vonden. Maurice Barrès: la terre et les morts. “Frankrijk gecorrumpeerd door protestanten, joden en vrijmetselaars.” Emile Zola: “De stad dood vitale levenscellen.” Het beeld van de stad als mensetende reus. Marcel Proust: introspectief herscheppen van een voorbije wereld (geen arbeiders, geen petite bourgeoisie). Eugène Atget legt Parijs vast dat snel verleden tijd zou zijn. Romans waarin de neergang van een wereld vol energie en vertrouwen werd geanalyseerd (p. 32). Studie van Émile Durkheim over zelfmoord. Het decadente estheticisme is voorbij: bij de nieuwe schrijvers staat angst en neergang centraal. Henry Adams en het vertrouwen in de brute kracht van technologie.

Bron: achillevandenbranden.net